Co to jest awitaminoza?

Awitaminoza to schorzenie, w którym występuje całkowity brak lub bardzo duży niedobór jednej albo kilku witamin. Związki te są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, dlatego awitaminoza może powodować poważne skutki zdrowotne. Są one związane z występowaniem objawów lub chorób wskazujących na niedobór witamin z konkretnej grupy.

Awitaminoza może przyjmować postać pierwotną lub wtórną. Do awitaminozy pierwotnej dochodzi, kiedy dostarczamy organizmowi zbyt mało konkretnej witaminy wraz z dietą i suplementacją. Postać wtórna natomiast pojawia się, gdy poszczególne witaminy są dostarczane wraz z dietą i suplementacją, jednak na skutek chorób lub niezdrowego stylu życia dochodzi do ich nadmiernej utraty, nieprawidłowego wchłaniania lub przyswajania przez organizm.

Diagnozowanie awitaminozy bazuje na badaniu stężenia witamin lub ich metabolitów we krwi albo w moczu. Z kolei leczenie tego problemu opiera się na doustnej suplementacji brakujących witamin. W niektórych przypadkach postępowanie takie nie jest wystarczające, dlatego witaminy dostarcza się do organizmu drogą dożylną lub domięśniową.

Awitaminoza - objawy niedoboru poszczególnych witamin

Sposób manifestowania się awitaminozy uzależniony jest od niedoboru konkretnej witaminy lub grupy witamin. Diagnostyka niedoboru witamin stanowi więc podstawę skutecznego leczenia.

Awitaminoza witaminy A

Niedobór witaminy A jest szczególnie niebezpieczny dla narządu wzroku. Jej niedostateczna ilość w organizmie może powodować tzw. kurzą ślepotę lub ślepotę zmierzchową, która jak sama nazwa wskazuje, oznacza zaburzenia widzenia po zmroku. Dodatkowo może pojawić się również suchość spojówek, rogówki lub gałki ocznej, co określa się jako zespół suchego oka. Przy wystąpieniu niedoboru witaminy A mogą pojawić się także:

• problemy z odpornością,
• nawracające infekcje,
• przewlekłe zmęczenie,
• łamliwe paznokcie,
• suchość i wypadanie włosów.

Awitaminoza witaminy D

Niedobór witaminy D pojawia się przede wszystkim u osób, które z różnych powodów nie wystawiają się na działanie promieni słonecznych. Jest ona bowiem produkowana przez komórki skóry w okresie dużego nasłonecznienia. Mniejsze ilości tego składnika organizm czerpie również z diety oraz prawidłowo dobranej suplementacji. Witamina D jest niezbędna do zachowania mocnych kości, prawidłowych funkcji rozrodczych, a także bierze udział w kształtowaniu się odporności i funkcjonowaniu nerwów i mięśni.

Niedobór witaminy D wywołuje:

• osteoporozę lub krzywicę,
• częste złamania kości lub ich skrzywienie,
• wady postawy,
• spadek nastroju i osłabienie organizmu,
• pogorszenie odporności,
• problemy z uzębieniem.

Awitaminoza witaminy E

Witamina E bierze czynny udział w profilaktyce wielu chorób, w tym nowotworów, a także wspiera prawidłowe funkcjonowanie naczyń krwionośnych. Niedobór witaminy E może powodować:

• niedokrwistość,
• rozdrażnienie,
• spadek koncentracji,
• osłabienie mięśni,
• utrudnione gojenie się ran,
• u kobiet w ciąży: zwiększone ryzyko poronienia oraz wystąpienia chorób serca u dziecka.

Awitaminoza witaminy K

Witamina K jest składnikiem niezbędnym do produkcji czynników krzepnięcia krwi, przez co wykazuje działanie przeciwkrwotoczne. Składnik ten jest równie istotny dla gospodarki mineralnej organizmu, która wpływa na jakość i wytrzymałość naszych kości. Niedobór witaminy K może powodować:

• wydłużony czas krzepnięcia krwi,
• częste krwotoki z nosa,
• łatwe powstawanie siniaków,
• wylewy krwi do różnych narządów,
• zbyt obfite miesiączki u kobiet,
• krwiomocz,
• zwiększoną podatność na infekcje,
• zaburzenia wzrastania i rozwoju u niemowląt,
• chorobę krwotoczną u noworodków.

Długotrwała awitaminoza tej witaminy może powodować również osteoporozę, niedokrwistość, zwapnienie naczyń krwionośnych, zaburzenia krzepliwości krwi, a nawet żółtaczkę i uszkodzenie wątroby.

Awitaminoza witamin z grupy B

Witaminy z grupy B są szczególnie istotne dla prawidłowego zachodzenia procesów neurologicznych, jednak to nie koniec ich zadań. Oto jakie mogą być skutki niedoboru witamin z tej grupy:

• niedobór witaminy B1 (tiaminy): choroba beri-beri, niewydolność serca lub układu nerwowego, bóle mięśni, obniżone ciśnienie krwi, bezsenność, obniżony nastrój, zaburzenia świadomości, oczopląs, problemy z koordynacją ruchową;
• niedobór witaminy B2 (ryboflawiny): stany zapalne kącików ust i jamy ustnej, nadmierne złuszczanie się naskórka, suchość spojówek - długotrwały niedobór witaminy B2 może powodować zaburzenia układu moczowego i endokrynnego;
• awitaminoza witaminy B3 (niacyny): pelagra objawiająca się zaczerwienieniem skóry, zwiększoną wrażliwością na słońce oraz stanami zapalnymi błony śluzowej przewodu pokarmowego, może pojawić się też paraliż kończyn, depresja, zaburzenia układu nerwowego, choroby przyzębia, paradontoza;
• awitaminoza witaminy B5 (kwasu pantotenowego): pogorszenie kondycji skóry i włosów, depresja, spadek poziomu glukozy we krwi, skurcze mięśni, zmęczenie, zaburzenia czucia w kończynach górnych i dolnych, nudności;
• awitaminoza witaminy B6 (pirydoksyny): niedokrwistość mikrocytarna, zapalenie języka, zajady, łojotokowe zapalenie skóry, depresja, uszkodzenie układu nerwowego, podatność na częste infekcje;
• niedobór biotyny (witaminy B7): depresja, halucynacje, łojotokowe zapalenie skóry, zwiększona skłonność do wypadania włosów, nudności, wymioty, nadmierna łamliwość paznokci, zapalenie spojówek, utrata apetytu;
• niedobór kwasu foliowego (witaminy B9): witamina ta jest szczególnie istotna u kobiet w wieku rozrodczym - niedobory mogą powodować wady cewy nerwowej u płodu, u dorosłych natomiast demencję, psychozę, zwiększone ryzyko miażdżycy i niedokrwistości;
• awitaminoza witaminy B12 (kobalaminy): niedobór tej witaminy najczęściej spotykany jest u wegan i wegetarian, ponieważ głównym źródłem pokarmowym tego składnika jest mięso i produkty odzwierzęce - objawy awitaminozy witaminy B12 to spadek masy ciała, utrata smaku, zaczerwienienie i wygładzenie powierzchni języka, zaparcia, biegunki, niedokrwistość, drętwienie kończyn, kłucie w opuszkach palców, zaburzenia koordynacji ruchowej, urojenia, zaburzenia nastroju, manie, depresja, nieodwracalne zaburzenia układu nerwowego.

Awitaminoza witaminy C

Witamina C znana jest ze swojego pozytywnego wpływu na układ odpornościowy i z działania antyoksydacyjnego, jednak pełni również szereg innych istotnych funkcji w naszym ciele. Niedobór witaminy C powoduje:

• zaburzenia wchłaniania żelaza,
• zaburzenia produkcji kolagenu,
• szkorbut,
• utrudnione gojenie się ran,
• zaburzenia odporności.

Awitaminoza - objawy i leczenie

Diagnostyka niedoboru witaminy lub grupy witamin bazuje na badaniu ich stężenia we krwi albo w moczu. Niestety możliwość ujawnienia się awitaminozy często bywa ignorowana, a kiedy pojawią się objawy kliniczne, specjaliści zazwyczaj skupiają się na poszukiwaniu chorób. Warto więc znać sposób manifestacji niedoborów przez organizm, co może znacznie przyspieszyć proces powrotu do zdrowia.

Leczenie awitaminozy skupia się na suplementacji preparatów witaminowych, któremu towarzyszą częste badania krwi. Jednocześnie może okazać się, że przyjmowanie doustnych preparatów nie jest wystarczające. W takiej sytuacji należy rozważyć podawanie witamin drogą dożylną lub domięśniową. Kiedy prawidłowo zbilansowana dieta i leczenie nie przynoszą oczekiwanej poprawy, warto zastosować pogłębioną diagnostykę. Jej celem powinno być znalezienie przyczyny nadmiernej utraty witamin lub ich pogorszonej przyswajalności i wchłanialności.

Awitaminoza - profilaktyka

Podstawą zachowania zdrowia i prawidłowego bilansu witamin w organizmie jest odpowiednio skomponowana dieta bazująca na warzywach i owocach. Są one najlepszym źródłem witamin i składników mineralnych, dlatego powinny wchodzić w skład każdego posiłku. Jeśli tylko to możliwe, najlepiej postawić na surowe warzywa i owoce. Warto pamiętać, że ich obróbka termiczna powoduje znaczne straty witamin, co zmniejsza ich dostarczanie podczas spożywania posiłków. Dodatkowo w codziennej diecie powinny znaleźć się produkty pełnoziarniste, mięso, ryby, jaja, produkty mleczne, nasiona roślin strączkowych, orzechy, pestki, nasiona oraz zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego.

Prawidłowa podaż witamin wraz z pożywieniem pozwala uniknąć niedoborów i wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Stosowanie odpowiednio zbilansowanej diety to jednak niejedyny sposób na dostarczenie sobie witamin. Równie istotna jest odpowiednio dopasowana suplementacja, która odpowiada bieżącym potrzebom organizmu, wiekowi, płci, stanom fizjologicznym, aktywności fizycznej oraz zdiagnozowanym jednostkom chorobowym.

Źródła:

1. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J., Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020, s. 286-289